Osmanlı Hanedanı’na Mensup Sultan, Hanımsultan ve Sultanzâdelerin Türkiye’ye Dönüşü İçin Yapılan Yasal Düzenleme (16 Haziran 1952) ve Kamuoyuna Yansıması
Author :
Abstract
3 Mart 1924 tarihinde 431 sayılı “Hilafetin İlgasına ve Hanedan-ı Osmanînin Türkiye Cumhuriyeti Memâliki Haricine Çıkarılmasına Dair Kanun” kabul edilmiş ve Halifeliğin kaldırılmasının yanı sıra Osmanlı Hanedanı’na mensup tüm aile fertleri süresiz olarak sürgün edilmiştir. Ailenin sürgündeki hayatı kadınlar için 28 sene, şehzâdeler için ise 50 yıl devam etmiştir. Nitekim aileye mensup kadınlar ve bu kadınlardan doğan çocukların ülkeye dönüşü 16 Haziran 1952 tarihinde gerçekleşmiş ve bu kapsamda 28 yıl süren sürgün hayatı kanuna dâhil olanlar için sona ermiştir. Bu araştırmanın konusunu da 16 Haziran 1952 tarihinde Osmanlı Hanedan ailesine mensup kadınlar ve bu kadınlardan doğan çocukların ülkeye dönüşünü sağlayan kanunun çıkarılış gerekçeleri ile kanunun kamuoyundaki yansıması oluşturmaktadır. Bu çalışma bir aile seceresi olmayıp yasağın kaldırılmasından önce doğmuş olan aile mensupları temel alınmıştır. Zira Hanedan kanununa göre şehzâdelerin kızları “sultan” olarak isimlendirilirken bu sultanların kız çocuklarına “hanımsultan”, erkek çocuklarına ise “sultanzâde” unvanı verilmiştir. Dolayısıyla kanunun kapsamı içerisine giren sultanlar ve bu sultanlardan doğan hanımsultan ve sultanzâdeler araştırmanın temelini oluşturmuş ve Cumhuriyet ile Osmanlı Hanedanı arasındaki ilişkilerin normalleşmesinde en kapsamlı uygulama olarak karşımıza çıkan bu kanunun her iki taraf açısından nasıl algılandığı aktarılmaya çalışılmıştır.
Keywords
Abstract
On March 3, 1924, the Law No. 431 “The Law on the Abolition of the Caliphate and the Expulsion of the Ottoman Dynasty from the Republic of Turkey” was adopted and all family members of the Ottoman Dynasty were exiled indefinitely, and the Caliphate was abolished. The life of the family in exile continued for 28 years for the female members of this dynasty and 50 years for the şehzades. The women of the dynasty and their children were allowed to return on 16 June 1952 and thus their 28-years-long exile ended. This paper deals with reasons behind the enactment of the law that permitted the return of the women of the dynasty and their children and the public reaction to the end of the exile. This study is not a family tree but deals with family members who were born before the ban was lifted. According to the dynastic law, the daughters of the princes were named "sultan", while the daughters of these sultans were given the title of “hanımsultan” ["madam sultan"] and their sons the title of “sultanzade”. That is to say, this paper is mostly about Şehzades’ daughters, i.e. Sultans, and the children of the sultans, i.e. hanımsultans and sultanzades. This study also focuses on how the Turkish Republic and the Ottoman dynasty perceived the law that served an important step toward normalization of the relations between the Republic and the dynasty.
Keywords
- Arzu Enver Eroğan ile 30 Ocak 2015 tarihinde İstanbul’da yapılan görüşme.Kenize Mourad ile 18 Ekim 2016 tarihinde İstanbul’da yapılan görüşme. Resan İris ile 20 Ekim 2016 tarihinde İstanbul’da yapılan görüşme.
- Ali Adnan Menderes Belgeseli (2010). TRT 1, 5. Bölüm.
- Son Osmanlılar Belgeseli (2005). Yapımcı: Murat Bardakçı, Yönetmen: İlkgün Serdar, Nonstop Production. Kitap ve Makaleler
- Ahmad, Feroz ve Bedia Turgay (1976). Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971, Bilgi Yayınevi, Ankara.
- Akgün, Seçil Karal (2006). Halifeliğin Kaldırılması ve Laiklik 1924-1928, 2. Baskı,Temel Yayınları, İstanbul.
- Ali Vâsıb Efendi (2012). Bir Şezadenin Hatıratı, Vatan ve Menfada Gördüklerim ve İşittiklerim, Yayına Hazırlayan: Osman Selahaddin Osmanoğlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
- Aytepe, Oğuz (2002). “Yeni Belgelerin Işığında Halifeliğin Kaldırılması ve Hanedan Üyelerinin Yurtdışına Çıkarılmaları”, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 29-30, Ankara, 15-29.
- Bardakçı, Murat (2011). Neslişah, Cumhuriyet Devrinde Bir Osmanlı Prensesi, Everest Yayınları, İstanbul.
- Bardakçı, Murat (2013). “Abdülhamid’in hanımından Menderes’e: ‘Oğlum, geçinemiyorum, beni âciz bırakma!”, Habertürk.
- Bardakçı, Murat (2014). Son Osmanlılar, Osmanlı Hanedanı’nın Sürgün ve Miras Öyküsü, İnkılap Yayınevi, İstanbul.
- Genealogy of the Imperial Ottoman Family 2011 (2011). Hazırlayanlar: Osman Selahaddin Osmanoğlu, Jamil Adra, Edhem Eldem, The Isis Press, İstanbul.
- Hilafet Meselesi, Son Halife Mecid Efendi ve Hanedan Mensupları Nasıl Hudud Haricine Çıkarıldılar? (1955). Derleyen: M. Kamran Ardakoç, Petek Yayınları, İstanbul.
- Hülagü, Metin (2011). “Sultan II. Abdulhamid’in Eşleri ve Çocukları”, Devr-i Hamid, C. 3, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri.
- Karpat, Kemal (1996). Türk Demokrasi Tarihi, Afa Yayınları, İstanbul.Mourad, Kenize (2006). Saraydan Sürgüne, Everest Yayınları, İstanbul.
- Nigar, S. Keramet (1964). Halife İkinci Abdülmecid,Yurdundan Nasıl Sürüldü, Sonra Nerelerde Yaşadı, Ne Zaman Nerede Öldü, ve Ne Zaman Nerede Gömüldü?, İnkılap ve Aka Kitabevi, İstanbul.
- Örik, Nahid Sırrı (1951), “V. Murad’ın Kızları”, Tarih Dünyası, Cilt 3, Sayı 22, İstanbul, 101-108.
- Örik, Nahid Sırrı (2002), Bilinmeyen Yaşamlarıyla Saraylılar, Yayına Hazırlayan: Alpay Kabacalı, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
- Öztuna, Yılmaz (1997). Devletler ve Hanedanlar (1074-1990), C. II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Sakaoğlu, Necdet (2009). Bu Mülkün Kadın Sultanları, 2. Baskı, Oğlak Bilimsel Kitaplar, İstanbul.
- Sınmaz Sönmez, Cahide (2014). “Sürgünden Vatana: Osmanlı Hanedanının Geri Dönen İlk Üyeleri (1924‐ 1951)”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 12, Konya, 83‐117.
- Sınmaz Sönmez, Cahide (2017). “The Visits of the Female Members of the Ottoman Dynasty to TurkeyDuring the Presidency of Ismet Inönü”, Current Researches in Geography, Hasan Arslan/ Mehmet ALi İçbay/ Kosyo Stoychev (eds.), E-BWN, Varşova, 345-353.
- Sınmaz Sönmez, Cahide (2021). Sürgünden Vatana: Osmanlı Hanedanı’nın Türkiye’ye Dönüş Süreci, Selenge Yayınları, İstanbul.
- Şen, Erdal (2012). Başbakan Adnan Menderes’in Hayatı, Bir Yiğit Vardı, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul. EKLER
