Author :
Abstract
Osmanlı Devleti’nde eski eserlerin toplanması ve kaçakçılıkla ilgili ilk ciddi düzenlemeler bürokrat aydın grubun öncülüğünde 1839’da ilan edilen Tanzimat Fermanı sonrasında başlatılmıştır. Zira yaklaşık bir asırdır Osmanlı Devleti’nin Batı ile olan ilişkilerinde Avrupa’yı yakından tanıma fırsatı bulmaya başlayan Osmanlı bürokratları, Yunan-Roma eserlerinin Avrupa’nın kültürel değerleri açısından sahip olduğu önemin farkına varmıştır. Osmanlı topraklarından çıkarılan tarihi eserlere 19. yüzyıldan itibaren Avrupalıların artan ilgisi ve bu ilginin giderek dış siyasetin önemli bir aracı haline gelmeye başlaması da, Tanzimat sonrasında Osmanlı bürokratlarının yeni düzenlemeler yapmasını kaçınılmaz hale getirmiştir. Bu nedenle Osmanlı Devleti, 1840’tan itibaren eski eser politikasını, bir yandan zaten sahibi olduğu Yunan-Roma eserlerini kadim dünyanın kültürel mirasçıları olduklarını savunan uluslar kulübüne girmek, diğer taraftan ise Osmanlı toprağında ortaya çıkarılan arkeolojik eserleri Osmanlı mirasına dâhil etmek olarak benimseyecektir.
Keywords
Abstract
The first Ottoman attempts to collect and to preserve the antiquities began after the proclamation of the Tanzimat in 1839. Thanks to the westernization and the modernization of the Empire, the Ottoman statemen became aware of the importance of the antiquities which were sought after by the western governments for their new museums. After 1840, the presence of large number of western adventurers and smugglers who were after the antiquities necessitated new regulations and legislations to protect the cultural heritage of the Empire. The new regulations and laws concerning the antiquities and founding new museums were surely intended to show that the reformed empire was part of the modern European world.
Keywords
- Ahmed Lûtfî Efendi (1999). Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, Tarih Vakfı-Yapı Kredi Yayınları, 6-7- 8, İstanbul.
- Akurgal, Ekrem (1997). Anadolu Kültür Tarihi, Tübitak Yayınları, Ankara.
- Akyürek, Göksun (2011). Bilgiyi Yeniden İnşa Etmek Tanzimat Döneminde Mimarlık, Bilgi ve İktidar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
- Arık, Remzi Oğuz (1953). Türk Müzeciliğine Bir Bakış, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
- Bahrani, Zainab (2011). “Mezopotamya’nın Keşfinin Anlatılmamış Öyküsü”, Geçmişe Hücum, Osmanlıİmparatorluğu’nda Arkeolojinin Öyküsü 1753-1914, Editörler: Zainab Bahrani-Zeynep Çelik-Edhem Eldem, İstanbul, 125-155.
- Bayraktar, Kaya (2011). “Arkeolog, Bankacı, Casus, Sefir: Austen Henry Layard ve Osmanlı Coğrafyası”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12/1, Sivas, 281-302.
- Bean, George E. (1987). Karia, Çeviren: B. Akgüç, Cem Yayınları, İstanbul.
- Bowen, Harold (2011). Türkiye Hakkında İngiliz Tetkikleri, Tercüme: Orhan Burian, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
- Çal, Halit (1990). “Türkiye’de Cumhuriyet Devri Taşınmaz Eski Eser Tahribatı ve Sebepleri”, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 34(1-2), Ankara, 353-380.
- Çal, Halit (1997). “Osmanlı Devleti’nde Eski Eser Nizamnâmeleri”, Vakıflar Dergisi, 26, Ankara, 391.
- Çelik, Zeynep (1998). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları,İstanbul.Diaz-Andreu, Margarita (2007). World History of Nineteenth-Century Archeology: Nationalism, Colonialism, and the Past, Oxford University Press.
- Donkow, Izabella (2004). “The Ephesus Excavations 1863-1874, in the Light of the Ottoman Legislation on Antiquities”, Anatolian Studies, 54, Ankara, 109-117.
- Ebcioğlu, İsmet (1983). “Türkiye’den Batı Ülkelerine Götürülen Arkeolojik Eserler”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, 1, İstanbul, 76-77.
- Eldem, Edhem (2010). Osman Hamdi Bey Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
- Eldem, Edhem (2011). “Huzurlu Bir İlgisizlikten Sıkıntılı Bir Kaygıya: Osmanlıların Gözünde Eski Eserler,1799-1869”, Geçmişe Hücum Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeolojinin Öyküsü, 1753-1914, Editörler: Zainab Bahrani-Zeynep Çelik-Edhem Eldem, İstanbul, 281-329.
- Eyice, Semavi (1985). “Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 6, İstanbul, 1596-1603.
- Finkel, Caroline (2012). Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı, Osmanlı İmparatorluğu’nun Öyküsü 1300-1923, Çeviren: Zülal Kılıç, Timaş Yayınları, İstanbul.
- Gerçek, Ferruh (1999). Türk Müzeciliği, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Hornblower, Simon (1982). Mausolus, Clarendon Press, Oxford.
- Karaduman, Hüseyin (2004). “Belgelerle İlk Türk Âsâr-ı Atîka Nizamnâmesi”, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, 25/29, Ankara, 73-99.
- Karaduman, Hüseyin (2008). Türkiye’de Eski Eser Kaçakçılığı, ICOM Türkiye Milli Komitesi, Ankara.
- Kocabaş, Rezan (1969). “Müzecilik Hareketi ve İlk Müze Okulunun Açılışı”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 21, İstanbul, 74-78.
- Koçak, Alev (2011). The Ottoman Empire and Archaeological Excavations, The İsis Press, İstanbul.
- Kuzucu, Kemalettin (1999). “Osmanlı Başkenti’nde Büyük Yangınlar ve Toplumsal Etkileri”, Osmanlı, 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.687-699.
- Malley, Shawn (2011). “Layard Girişimi: Kraliçe Viktorya Döneminde Arkeoloji ve Mezopotamya’da GayrıResmi Emperyalizm”, Geçmişe Hücum Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeolojinin Öyküsü, 1753-1914, Editörler: Zainab Bahrani-Zeynep Çelik-Edhem Eldem, İstanbul, 99-123.
- Mumcu, Ahmet (1969). “Eski Eserler Hukuku ve Türkiye”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26(3-4), Ankara, 45-78.
- Muşmal, Hüseyin (2009). Osmanlı Devleti’nin Eski Eser Politikası, Konya Vilayeti Örneği (1876-1914), Kömen Yayınları, Konya.
- Muşmal, Hüseyin-Gümüş, Hasret (2021). Türkiye’de Müzecilik (1839-1938), Selenge Yayınları, İstanbul. Ogan, Aziz (1946). Aya İrini Kilisesi, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul.
- Ortaylı, İlber (1985). “Tanzimat’ta Vilayetlerde Eski Eser Taraması”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 6, İstanbul, 1599-1600.
- Öz, Tahsin (1948). Ahmet Fethi Paşa ve Müzeler, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
- Özkan, Süleyman (1999). “Osmanlı Devleti’nde Arkeolojik Kazı ve Müzecilik Faaliyetleri, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir, 449-478.
- Paksoy, İsmail Günay (1993). “Bazı Belgeler Işığında Osmanlı Devleti’nin Kültür Mirası Politikası ÜzerineDüşünceler”, Osman Hamdi Bey ve Dönemi Sempozyumu 17-18 Aralık 1992, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 201-221.
- Poole, Stanley Lane (1999). Lord Stratford Canning’in Türkiye Anıları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Sarkis Karakoç (1341). Âsâr-ı Atîka ve Müze Nizamnâmeleri, İstanbul.
- Shaw, Wendy M.K. (2004). Osmanlı Müzecliği Müzeler, Arkeoloji ve Osmanlı Tarihinin Görselleştirilmesi, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Shaw, Wendy M.K. (2007). “Museums and Narratives of Display from the Late Ottoman Empire to theTurkish Republic”, Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the İslamic World, Edit: Sibel Bozdoğan- Gülru Necipoğlu, 24, Brill, London. 253-280.
- Smith, Martin Ferguson (1977). “An Association Copy of Charles Fellows’ 1838 Journal”, Belleten, Türk Tarih Kurumu, XLI/162, Ankara, 383-384.
- Sönmez, Ali (2014). “Osmanlı’da Bürokratik Tartışmalar ve Mali Sorunların Gölgesinde Çemberlitaş’ın Tamiri Meselesi”, Tarihin Peşinde, 11, Konya, 1-26.
- Sönmez, Ali (2020). Yitik Miras Zeus Sunağı, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul. Su, Kâmil (1965). Osman Hamdi Bey’e Kadar Türk Müzesi, İstanbul.
- Süreyya, Mehmed (1996). Sicill-i Osmani, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2, İstanbul.
- Şahin, Gürsoy (2007). “Avrupalıların Osmanlı Ülkesindeki Eski Eserlerle İlgili İzlenimleri ve OsmanlıMüzeciliği”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 26/42, Ankara, 101-126.
- Tanyeli, Uğur (2004). “Düşlenmiş Rasyonalite Olarak Kent: Türkiye’de Planlama ve Çifte Bilinçlilik”, İlhan Tekeli İçin Armağan Yazılar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 505-537.
- Türkoğlu, Sabahattin (1992). Efes’in Öyküsü, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
- Türkseven, Hüseyin (2010). Osmanlı Devleti’nde Eski Eser Politikası ve Müze-i Hümâyun’un Kuruluşu,Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
- Yıldırım, Recep-Martal, Abdullah (2002). “Osmanlı Yönetiminin Arkeolojik Eserlere Bakış Açısı”, XIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 4-8 Ekim 1999, 3/2, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1095-1102.
