Author :
Abstract
Kültürel mirasın önemli ögelerinden biri olan mimari ürünlerin korunması ve gelecek nesillere aktarılması büyük önem taşımaktadır. Mimari yapılar, yapıldığı dönemin yapım tekniği, yapı malzemesi, toplumun sosyal ve ekonomik durumu gibi özelliklere ilişkin bilgiler aktarmaktadır. Dolayısıyla bu yapılar geçmişi doğru algılayıp yorumlayabilmemize katkı sağlamaktadır. Tarih boyunca önemli bir yerleşim merkezi olan Erzurum kenti; Selçuklu ve Anadolu Selçuklu devleti için de önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Selçuklu mimarisinin en dikkate değer yapı türlerinden biri medreselerdir. Selçuklu devleti geleneğinde önemli bir yere sahip olan vakıflar yolu ile sosyal ve kültürel yapıların inşa edilmesi kültürünün bir sonucu olarak Erzurum’da Anadolu Selçuklu Devleti zamanında yapılan Çifte Minareli Medrese de dönemin Anadolu’sunda önemli bilim merkezlerinden biridir. Medrese, Selçuklu devletine ait kültürün ve tarihin gelecek nesillere aktarılmasında önem taşımaktadır. Yapıların gelecek kuşaklara sağlıklı bir biçimde ulaştırılabilmesi ve korunması amacıyla farklı müdahale yöntemleri uygulanmaktadır. Bu yöntemlerden biri olan yeniden işlevlendirme, zaman içerisinde özgün işlevini kaybeden yapıların korunabilmesi için sıkça tercih edilmektedir. Çifte Minareli Medrese de zamanla özgün işlevini yitirmiş ve yeniden işlevlendirilerek varlığını sürdürebilmiştir. Günümüzde halen ayakta kalmayı başaran ve Selçuklu dönemi mimarisine ışık tutulmasında büyük bir role sahip olan Çifte Minareli Medrese, kentin en çok ziyaret edilen mimari eserlerinden bir tanesidir. Çifte Minareli Medrese’nin tarih içerisinde yapılışından itibaren geçirdiği değişimler ve aslının korunarak restorasyon çalışmaları kapsamında yapılan yeniden işlevlendirilme sonucunda aslını ne kadar koruduğu ise ayrı bir tartışma konusudur. Bu çalışmanın amacı da Çifte Minareli Medrese’nin tarihi süreçte geçirmiş olduğu mimari değişimler ve müze olarak yeniden işlevlendirilmesinin irdelenmesidir. Bu kapsamda medresenin tarihi önemi, mekânsal açıdan mimarisi ve günümüzdeki durumu gibi konular tartışılmıştır. Çalışmanın sonucunda Çifte Minareli Medrese’nin geçirmiş olduğu mimari değişimler ortaya konularak yapının değişimler sonucu ana kimliğinin ne kadar bozulduğu; sürecin sonunda yeniden işlevlendirme çalışmasının yapıyı ne kadar etkilediği üzerine tespitler yapılmıştır.
Keywords
Abstract
It is of great importance that architectural products, which are one of the important elements of cultural heritage, are protected and passed on to future generations. It conveys information about architectural structures, construction technique of the period, building materials, social and economic status of the society. Therefore, these structures contribute to our ability to perceive and interpret the past correctly. The city of Erzurum, which has been an important settlement center throughout history; It has also been an important settlement center for the Seljuk and Anatolian Seljuk state. One of the most remarkable building types of Seljuk architecture is madrasahs. The Double Minaret Madrasa, which was built in Erzurum during the Anatolian Seljuk State as a result of the culture of building social and cultural structures through foundations, which has an important place in the tradition of the Seljuk state, is also one of the important science centers in Anatolia of the period. This madrasa is important for the transfer of the culture and history of the Seljuk state to future generations. Different intervention methods are applied in order to ensure that the buildings can be delivered to the next generations in a healthy way and to protect them. Re-functioning, one of these methods, is frequently preferred in order to protect structures that have lost their original function over time. The Double Minaret Madrasa also lost its original function over time and was able to survive by being re-functionalized. The Double Minaret Madrasa, which still survives today and has a great role in shedding light on the architecture of the Seljuk period, is one of the most visited architectural works of the city. How much the Double Minaret Mederia has preserved its original as a result of the changes it has undergone in history since its construction and its re-functioning within the scope of restoration works is a matter of discussion. The aim of this study is to examine the architectural changes that the Double Minaret Madrasa has undergone in the historical process and its re-functioning as a museum. In this context, issues such as the historical importance of the madrasa, its spatial architecture and its current situation were discussed. As a result of the study, the architectural changes that the Double Minaret Madrasa has undergone are revealed and the structure has been damaged as much as its main identity as a result of the changes; At the end of the process, determinations were made on how much the re-functioning study affected the building.
Keywords
- Altıncı Revize Restorasyon Raporu. (2014). Erzurum Çifte Minareli Medrese 2011-2014 Yılları
- Altıncı Revize Restorasyon Raporu. (2014). Erzurum Çifte Minareli Medrese 2011-2014 Yılları Restorasyonu İşi Güncel Restorasyon Raporu.
- Alkan, A. (1985). “Mevlevilik ve Mevlânâ Külliyesinin Konya Şehirsel Gelişmeleri İçindeki Yeri”, I. Milli Mevlânâ Kongresi. Konya: Selçuk Üniversitesi Yay. 205–212.
- Arık, R. (1969). Erzurum'da İki Cami.
- Arşiv. (2021). Erzurum Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu Proje Arşivi Aslanapa, O. (1993). Türk Sanatı, İstanbul.
- Aydın, T. (2012). “Erzurum Çifte Minareli Medrese Taş Süsleme Örnekleri”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 14 (23): 101-107.
- Aydın, A., & Şahin, Ö. (2018). “Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesi: Isparta Aya İshotya YorgiKilisesi’nin Gül Müzesi’ne Dönüşümü”, Tüba-Ked Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (17), 63-75.
- Ayduslu, N. (2011). “Anadolu’da Tek Örnek: Rölyef Tuğlalı Çini Mozaik (Erzurum Çifte Minareli Medrese)”, Ekev Akademi Dergisi, 15(49):141-151.
- Ayduslu, N. (2013). “Erzurum Çifte Minareli Medrese'nin Çinileri ve Özellikleri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2):59-76.
- Bakırer, Ö. (1981). Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu’da Tuğla Kullanımı, Metin: I. Ankara.
- Başgül, M., & İlerisoy, Z. Y. (2021). “Yeniden İşlevlendirme Kapsamında Tarihi Yapı Örneği; Kırşehir Cacabey Cami Analizi”, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 163-182.
- Cahen Claude (2000). Osmanlılardan Önce Anadolu, Çev. Erol Üyepazarcı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Cantay, G. (2002). Osmanlı Külliyelerinin Kuruluşu, Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Eroğlu, B., & Yaldiz, E. (2006). “Kültür Mirasının Sürekliliği İçin Anıtsal Binaların Yeniden KullanılmasıBağlamında Ermenek Tol Medrese”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), 315-340.
- Ertaş, Ş. (2007). “Konya Akşehir Taş Medresesinin Taş Eserler Müzesine Dönüşümü”, Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi (MBUD), 2(2), 1-17.
- Gündoğdu, H. (2015). “Erzurum Çifte Minareli Medrese’nin Son Restorasyonunda Ortaya Çıkan Yeni Bulgular”, Restorasyon Yıllığı Dergisi, 10, 36-44.
- Gürbüz, O. (2004). “Erzurum Çifte Minareli Medrese’nin yapım tarihi ve bânîsi hakkında yeni bir yaklaşım”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 25, 145-160.
- Işık, M. P. (2009). Erzurum Çifte Minareli Medrese Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon ve Mühendislik Hizmetleri Projeleri, Teknik İzah Raporu.
- Işık, M. P. & Yeğin, M. (2010). Çifte Minareli Medrese Erzurum Vakıf Eserleri Müzesi Yeniden İşlevlendirme Projesi Raporu.
- Karamağaralı, H. (1971). “Erzurum’daki Hatuniye Medresesi’nin Tarihi ve Banisi Hakkında Bazı Mülahazalar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3.
- Karpuz, H. & Eravşar, O., (2008). Erzurum Çifte Minareli Medrese Mimarlık Tarihi Raporu. Kişisel arşiv, (2020). Erzurum Çifte Minareli Medrese Fotoğraf Arşivi, Eylül 2020.
- Kişisel arşiv, (2021). Erzurum Çifte Minareli Medrese Fotoğraf Arşivi, Nisan 2021.
- Koruma Kurulu Fotoğraf Arşivi. (1999). Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu 05.02.1999 Gün ve 919 Sayılı Karar Eki.
- Kucur, S. S., (2009). “Selçuklular (Anadolu Selçuklularında Sosyoekonomik ve Kültürel Hayat)”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:36
- Kuran, A., (1969). Anadolu Medreseleri, I. Cilt, Ankara.
- Kuran, A., (2012). Selçuklulardan Cumhuriyet'e Türkiye'de Mimarlık, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
- Lapidus Marvin Ira (1995). A History of Islamic Societies. London: Cambridge University Press.
- Mandeville (1987). Sir John Mandeville, Travels of Sir John Mandeville, trans. by C. W. R. D. Moseley, Middlesen, Penguin Books.
- Öcal, M. (Tarihi bilmiyorum). https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/erzurum/gezilecekyer/cifte-minareli- medrese Erişim Tarihi: 27.04.2021.
- Özcan, K. (2010). Erken Dönem Anadolu–Türk Kenti Anadolu Selçuklu Kenti ve Mekânsal Ögeleri. Bilig, Güz 2010, sa, 55.
- Özerol, M. E. (2008). Erzurum Çifte Minareli (Hatuniye) Medresesi Sanat Tarihi Raporu.
- Pamuk (2006). Bilgehan Pamuk, XVII. Yüzyılda Bir Serhad Şehri Erzurum, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay. Pehlivanoğlu, M. (2007). Erzurum Çifte Minareli Medrese Restorasyon Raporu.
- Rölöve Raporu. (2007). Erzurum Çifte Minareli Medrese Rölöve, Restorasyon Raporu, T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü, Erzurum Vakıflar Bölge Müdürlüğü.
- Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon Raporu. (2006). Erzurum Çifte Minareli Medrese Rölöve, Restitüsyon,İnşaat, Makina ve Elektrik Projeleri Yapım İşi, T.C. Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Erzurum Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü.
- Rölöve, Restorasyon Raporu. (2007). Erzurum Çifte Minareli Medrese, T.C. Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Erzurum Vakıflar Bölge Müdürlüğü.
- Seyirci, M., (1987). Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubad, Antalya 2. Selçuklu Semineri Bildiriler ve Seçkiler, Antalya İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Antalya
- Solmaz, G. (2010). “Orta Çağda Erzurum Kalesi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (12).
- Turan, O. (1953). “Selçuk Türkiye’si Din Tarihine Dair Bir Kaynak”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı. 531–564.
- Tuncer, O. C. (1986). Anadolu Selçuklu Mimarisi ve Moğollar, Ankara.
- Uğursal, S. (2011) “Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesi: “İzmir Sümerbank Basma Sanayi Yerleşkesi Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
- URL-1, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/erzurum/gezilecekyer/cifte-minareli-medrese Erişim Tarihi: 27.04.2021.
- Uzman Raporu. (2020). Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğüne. Erzurum.
- Ünal, R. H. (1973). “Erzurum ili dâhilindeki İslami Devir Anıtları Üzerine Bir İnceleme”, Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Sayı: 6, Erzurum.
- Ünal, R. H. (1978). Çifte Minareli Medrese ve Yakutiye Medresesi’nin Tanıtılması, Atatürk Üniversitesinin Kuruluşunun XX. Yıl Armağanı IV. Kitap “Çeşitli Konular”, Ankara.
- Ünal, R. H. (1989). Çifte Minareli Medrese (Erzurum), Ankara.
- Yalaz, E. T., & Yaldız, E. (2020) “Yeniden Kullanım Sonrası Yapısal Müdahalelerin Değerlendirilmesi: Tantavi Ambarı Örneği”, Artium, 8(2), 105-117.
- Yaldız, E., & Asatekin, N. G. (2016). “Anıtsal Yapıların Kullanım Sürecinde Değerlendirilmesine Yönelik Bir Model Önerisi”, Metu Journal of the Faculty of Architecture, 33(2).
- Yaldız, E., & Asatekin, N. G. (2016). “Anıtsal Yapıların Yeniden Kullanımında İşlevsel Adaptasyonun,Mekânsal Analiz Yolu İle Değerlendirilmesi; Kayseri Sahabiye Medresesi”, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 11(21), 89-112.
