LİSE ÖĞRENCİLERİNİN ALGILADIKLARI ANNE-BABA TUTUMLARINA GÖRE BİLİŞSEL ESNEKLİKLERİNİN VE KARAR VERME STİLLERİNİN İNCELENMESİ
Author :
Abstract
Bu araştırmanın amacı, lise öğrencilerinin cinsiyet ve algıladıkları anne-baba tutumlarına göre bilişsel esneklik düzeyleri ile karar verme stillerinin farklılaşıp farklılaşmadığını incelemektir. Araştırma örneklemini Mersin ili ortaöğretim kurumlarında eğitimlerine devam eden 1020 (557 kadın, 463 erkek) öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmada ‘’Anne-Baba Tutumları Ölçeği’’ (Eldeleklioğlu, 1996), ‘’Bilişsel Esneklik Ölçeği’’ (Çelikkaleli, 2014) ve ‘’Ergenlerde Karar Verme Ölçeği’’ (Çolakkadıoğlu, 2003) kullanılmıştır. Verilerin analizinde çift yönlü varyans analizi (ANOVA), farkın kaynağını belirlemek için Tukey testi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, cinsiyet açısından erkeklerin karar vermede özsaygıları daha yüksek bulunurken, kadınların panik karar stilini; erkeklerin ise umursamazlık karar stilini daha fazla kullandıkları görülmüştür. Algılanan anne-baba tutumları açısından anne-baba tutumunu demokratik algılayan öğrencilerin karar vermede özsaygılarının daha yüksek olduğu ve ihtiyatlı seçicilik karar stilini daha fazla kullandıkları bulunmuştur. Otoriter anne-baba tutum algısına sahip olan öğrencilerin umursamazlık ve sorumluluktan kaçma karar stilini; koruyucu-istekçi tutum algısına sahip olanların ise panik karar stilini daha fazla kullandıkları görülmüştür. Cinsiyet açısından öğrencilerin bilişsel esneklikleri farklılaşmazken, anne-baba tutumunu demokratik algılayan öğrencilerin bilişsel esneklikleri daha yüksek bulunmuştur.
Keywords
Abstract
The purpose of this study is to examine whether cognitive flexibility levels and decision making styles differ according to high school students' gender and parental attitudes perceived. The research sample consists of 1020 (557 female, 463 male) students who continue their education in secondary education institutions in the central districts of Mersin. In the research, "Parental Attitude Scale" (Eldeleklioğlu, 1996), "Cognitive Flexibility Scale" (Çelikkaleli, 2014) "Adolescent Decision Making Scale" (Çolakkadıoğlu, 2003) was used. In the analysis of the data, two-way analysis of variance (ANOVA) was conducted to determine whether the difference between the variables was significant. Tukey test was used to determine the source of the difference. While men's self-esteem is higher in decision making, it has been observed that women use panic decision style and men use complacency decision style more. It has been found that students who perceive the parents' attitude democratically have higher self-esteem in decision making and use the prudent selective decision style more. It has been observed that students with the perception of authoritarian parental attitude use the complacency and cop out decision style, and those with the perception of protective-willing attitude use the panic decision style more. While cognitive flexibility of students does not differ in terms of gender, cognitive flexibility of them differs in favor of democratic attitude in terms of perceived parental attitudes. The cognitive flexibility of the students, who perceive their parents' attitude as democratic, has been found to be higher.
Keywords
- Anayurt, A. (2017). Duygu düzenleme ile erken dönem uyumsuz şemalar, bilişsel esneklik ve ruminasyon
- Anayurt, A. (2017). Duygu düzenleme ile erken dönem uyumsuz şemalar, bilişsel esneklik ve ruminasyonarasındaki ilişkilerin incelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- Anderson, P. (2002). Assessment and development of executive function during childhood. Child Neuropsychology, 8 (2), 71-82.
- Avşaroğlu, S. (2007). Üniversite öğrencilerinin karar vermede özsaygı, karar verme ve stresle başa çıkmastillerinin benlik saygısı ve bazı değişkenler açısından incelenmesi, (Yayımlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- Bacanlı, F. & Sürücü, M. (2006). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin sınav kaygıları ve karar verme stilleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 45, 7–35.
- Beck, A. T., Rush, A. J., Shaw, B. F. & Emery, G. (1979). Cognitive therapy of depression. New York: The Guilford Press.
- Bednar, E. D. & Fisher, T. D. (2003). Peer referencing in adolescent decision making as a function of perceived parenting style. Adolescence, 38 (152), 607 – 621.
- Bilgiç, R. (2015). Ergenlerin cinsiyet ve öğrenim kademesi düzeylerine göre bilişsel esneklik düzeyleri ilekarar stratejileri arasındaki ilişkinin incelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana
- Bilgin, M. (2009). Bilişsel esnekliği yordayan bazı değişkenler. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36(3), 142-157.
- Brendgen, M., Lamarche, V., Wanner, B.& Vitaro, F. (2010). Links between friendship relations and early adolescents’ trajectories of depressed mood. Developmental Psychology, 46(2), 491-501.
- Brown, B. B. & Bakken, J. P. (2011). Parenting and peer relationships: Reinvigorating research on family- peerlinkages in adolescence. Journal of Research on Adolescence, 21(1), 153- 165.
- Brown J. E. & Mann, L. (1990). The relationship between family structure and process variables and adolescent decision making. Journal of Adolescence, 13(1), 25 – 37.
- Brown, J. E. & Mann, L. (1991). Decision making competence and self – esteem: a comparision of parents and adolescents. Journal of Adolescence, 14 (4), 363 – 371.
- Can, Ö. (2009). Üniversite öğrencilerinin akılcı olmayan inançları ve karar verme stillerinin incelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- Candangil Özcan, S. & Ceyhan, A. A. (2006). Denetim odakları farklı lise öğrencilerinin bazı kişisel özelliklerine göre karar vermede öz saygı ve stres düzeyleri. Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 71-87.
- Çelikkaleli, Ö. (2014), Ergenlerde bilişsel esneklik ile akademik, sosyal ve duygusal yetkinlik inançları arasındaki ilişki. Eğitim ve Bilim, 39(176), 347-354.
- Çolakkadıoğlu, O. (2003). Ergenlerde karar verme ölçeği’nin uyarlama çalışması, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
- Çolakkadıoğlu, O. (2010). Çatışma kuramına dayalı olarak geliştirilen karar verme beceri eğitimi grupuygulamalarının ergenlerin karar verme stillerine etkisi, (Yayımlanmamış doktora tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
- Çuhadaroğlu, A. (2011). Bilişsel esnekliğin yordayıcıları, (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- Dennis, J. P. & Vander Wal, J. S. (2009). The cognitive flexibility inventory:instrument development and estimates of reliability and validity. Cognitive Therapy Research, 34, 241–253.
- Diril, A. (2011). Lise öğrencilerinin bilişsel esneklik düzeylerinin sosyodemografik değişkenler ve öfkedüzeyi ile öfke ifade tarzları arasındaki ilişki açısından incelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
- Dülger, Ö. (2009). Ergenlerde algılanan sosyal destek ile karar verme davranışları arasındaki ilişkininincelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.Eldeleklioğlu, J. (1996). Karar stratejileri ile ana baba tutumları arasındaki ilişki, (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Filippello, P., Sorrenti, L., Larcan,L. & Rizzo, A. (2013). Academic underachievement, self esteem and self- efficacy in decision making. Mediterranean Journal of Clinical Psychology, 1(3), 1-11.
- Friedman, I. A. & Mann, L. (1993). Coping patterns in adolescent decision making: an ısrael – australian camparision. Journal of Adolescence, 16(2), 187 – 199.
- Güçray, S. (1998). Bazı kişisel değişkenler, algılanan sosyal destek ve atılganlığın karar verme stilleri ile ilişkisi. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(9), 7 – 16.
- Güçray, S. S. (2001). Ergenlerde karar verme davranışlarının öz-saygı ve problem çözme becerileri algısı ile ilişkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(8), 106-121.
- Gündüz, B. (2013). Bağlanma stilleri, akılcı olmayan inançlar ve psikolojik belirtilerin bilişsel esnekliği yordamadaki katkıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(4), 2071-2085.
- Janis, I. L. & Mann, L. (1976). Coping with decisional coflict an analysis of how stres affects decision- making suggetests interventions to improve the process. American Scientist, 64, 657-667.
- Kaşık, Z. (2009). Ergenlerde karar verme stilleri ve algılanan sosyal destek düzeylerinin sosyal yetkinlikbeklentisi ve bazı değişkenler açısından incelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya
- Koesten, J., Schrodt, P. & Ford, D. J. (2009). Cognitive flexibility as a mediator of family communication environments and young adults' well-being. Health Communication, 24(1),82-94.
- Köse, A. (2002). Psikolojik danışma ve rehberlik birinci sınıf öğrencilerinin cinsiyet ve algılanansosyoekonomik düzey açısından psikolojik ihtiyaçları ve karar verme stratejilerinin incelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Kulaksızoğlu, A. (2009). Ergenlik Psikolojisi. (11. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Kuzgun, Y. (1992). Karar stratejileri ölçeği: geliştirilmesi ve standardizasyonu. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları. Türk Psikologlar Derneği Yayını, 161-170.
- Laçin, B. G. (2015). Üniversite öğrencilerinde özyeterlilik ve stresle başa çıkma stratejilerinin bilişselesnekliği yordama düzeyleri, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara
- Mann, L., Harmoni, R. & Power, C. (1989). Adolescent decision making: the development of competence. Journal of Adolescence, 12(3), 165-189.
- Martin, M. M. & Anderson, C. M. (1998). The cognitive flexibility scale: three validity studies. Communication Reports, 11( 1), 1-9.
- Martin, M. M & Rubin, R. B. (1995). A new measure of cognitive flexibility. Psychological Reports, 76, 623-626.
- Melby, J. N., Conger, R. D., Conger, J. K. & Lorenz, F. Q. (1993). Effects of parental behavior on tobacco use by young male adolescents. Journal of Marriage and the Family, 55, 439-454.
- Morris, G. C. (2002). Psikolojiyi anlamak. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
- Öz, S. (2012), Ergenlerin cinsiyet, sosyo-ekonomik ve öğrenim kademesi düzeylerine göre bilişsel esneklik,uyum ve kaygı puanları arasındaki ilişkinin incelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
- Öztürk, N., Kutlu, M. & Atlı, A. (2011). Ana-baba tutumlarının ergenlerin karar verme stratejileri üzerindeki etkisi. İnönü üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 45-64.
- Robin, A. L. & Foster, S. L. (1989). Negotiating parent-adolescent conflict: A behavioral family systems approach. New York: Guilford Press.
- Schvaneveldt, J. D. & Adams, G. R. (1983). Adolescent and the decision-making process. Theory Into Practice, 22(2), 98-104.
- Scott, S. G. & Bruce, R. A. (1995). Decision-making style: the development and assessment of a new measure. Educational and Psychological Measurement, 55(5), 818-831.
- Spiro, R. J. & Jehng, J. (1990). Cognitive flexibility and hypertext: theory and technology for the non-linearand multidimensional traversal of complex subject matter. In D. Nix ve R. Spiro (eds.). Cognition, Education, and Multimedia. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
- Steinberg, L. (2013). Ergenlik. (F.Çok, Çev.). Ankara: İmge Yayınları.
- Stevens, A. D. (2009). Social problem solving and cognitive flexibility: relations to social skills and problembehaviour of at-risk young children, (Yayımlanmamış doktora tezi). Seattle Pacific University, Seattle, USA.Tatlıoğlu, K. (2010). Farklı öz-anlayış düzeyine sahip üniversite öğrencilerinin karar vermede özsaygı,karar verme stilleri ve kişilik özelliklerinin değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
- Tunç, A. (2011). İlköğretim 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin karar vermede özsaygı ve karar verme stilleri ilealgılanan ana baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
- Thunholm, P. (2004). Decision making style: habit, style or both? Personality and Individual Differences, 36, 931–944.
- Xia, Y. R., Xie, X., Zhou, Z., DeFrain, J., Meredith, W. H. & Combs, R. (2004). Chinese adolescentsdecision-making, parent-adolescent communication and relationships. Marriage and Family Review, 36(1-2), Yavuzer, H. (1992). Yaygın anne-baba tutumları, anne baba okulu. Ankara: Remzi Kitabevi.
- Yörükoğlu, A. (1997). Değişen toplumda aile ve çocuk. Ankara: Özgür Yayınları
