Author :
Abstract
Geleneksel tıbbî bilgide ilâçla ve cerrahi tedaviden kaçınmanın dışında, halk sağlığında yazılı ve sözlü kültüre dayalı bir külliyat söz konusudur. Halk sağlığı koruyucu hekimliği de kapsadığı için bu külliyat, gözardı edilen birçok meseleyi egzotik ve alışılmamış birçok şeyin bulunması amacıyla modern tıp tarafından dışarıda bırakarak uzun yıllar ihmal edilmiştir. Bu makale, geleneksel anlamda sözlü ve yazılı kültür metinlerini, folklor ve hurâfeye dayalı tıbbî bağlamda ele almayı hedefler. Büyü, sihir, tılsım, muska ve üfürükçülük hurâfî tıbbın alanıyken; kadı sicilleri, bitkisel karışımlar, tedavi amaçlı el yazmaları, aile şecereleri ve hatıratlar, menkıbeler, destanlar, tuluat, orta oyunu ve halk deyişleri ise folklorik tıbbî metinlerdir. Bilhassa folklorik tıbbî bilgide itiraf edilmemiş isteksizlik bugün bile modern tıbbın önemli bir meselesidir. Geleneksel açıdan hurâfî ve folklorik tıbbî bilgiye dayalı bu iki alan, her ne kadar birbirlerinden bağımsız düşünülse bile, birbirlerine eklemlenerek eklektik şekilde iç içe geçebilmektedir. Oysa folklorik tıbbî bilgiyi tarihi ve kültürel bir hafızayı entelektüel açıdan uyaran ve canlı tutan bilimsel bilgi kaynakları olarak okumaya her daim ihtiyaç duyulmaktadır.
Keywords
Abstract
In traditional medical knowledge, apart from avoiding medication and surgical treatment, there is an extensive literature based on written and oral culture in public health. Since public health approach includes preventive medicine, these collections have been neglected by modern medicine for many years in order to find many issues neglected, exotic and unconventional. This article aims to cover traditional oral and written cultural texts in the context of folkloric and superstitious medical texts. While magic, spells, amulet, talisman and healing are the areas of superstitious medicine; texts such as muslim judges' registers, herbal mixtures, manuscripts for therapeutic purposes, family achieves and memoirs, texts, legends, improvised shows and comedy shows in Ottoman Culture, and idioms are texts related to the field of folkloric medicine. Unrecognized reluctance, especially based on folkloric medical knowledge, is the most important issue in modern medicine, even today. These two fields, which are traditionally based on superstition and folkloric medical knowledge, can be eclectically intertwined by joining together, even though they are thought to be independent from each other. Nevertheless, folkloric medical information is always needed to be acknowledged as scientific source of intellectual stimuli that keeps the historical and cultural memory alive.
Keywords
- Akdağ, Mustafa, (1964) “Celâli İsyanlarında Büyük Kaçgunluk”, İstanbul Üniversitesi Tarih
- Akdağ, Mustafa, (1964) “Celâli İsyanlarında Büyük Kaçgunluk”, İstanbul Üniversitesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 11(2/3), 1-50.
- Akman, Mehmet; Ünalan, Pemra; Kalaça, Sibel, (2009) “Tıp Eğitiminde Sanatın Yeri”, Hacettepe Tıp Dergisi, 40: 1-5.
- Aksun, Ziya Nur, (1994) Osmanlı Tarihi, “Osmanlı Devleti’nin Tahlilli, Tenkidli Siyasi Tarihi”, No.290, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Akün, Ömer Faruk, (1989) “Âlaeddin Ali Çelebi”, Cilt 2, İslâm Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 315-318.
- Altıntaş, Ayten, (1998) Divânü Lugati’t Türk'teki “Tıp Terimleri”, Tıp Tarihi Araştırmaları, 2: 65- 73.
- Campbell, Joseph, (2013) Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, çev. Sabri Gürses, İstanbul: KabalcıYayınevi.Cassirer, Ernst, (2005) Sembolik Formlar Felsefesi II-Mitik Düşünme, çev. Milay Köktürk, 1. Baskı, Ankara: Hece Yayınları.
- Erdoğan, Dilşen İnce, (2012) “Amerikalı Protestan Misyonerlerinin Raporlarında İzmir İstasyonu’nun Kuruluşu ve Faaliyetleri (1820-1900)”, Karadeniz Araştırmaları, 33: 97-108.
- Erdoğdu, M. Akif, (2003) “Türkçe Elyazması Bir Tıp Kitabı: bda'i'l-a'râz ve'l cevâhir ve evda'i'l- menâfi' fi'l-nebâtat ve'l-a'kâkir”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 18(2), 37-70.
- Eröz, Mehmed, (1991) “Türk Köy Sosyolojisi Meseleleri ve Yörük-Türkmen Köyleri”, Birinci Konferans, 6. Kitap, İstanbul, 119-154.
- Evliya Çelebi, (1979) Seyahatnâme, (Sadeleştiren: Z. Danışman) Cilt 6, İstanbul.
- Faydaoğlu, Emine; Sürücüoğlu, M. Salp, (2011) “Geçmişten Günümüze Tıbbî ve AromatikBitkilerin Kullanılması ve Ekonomik Önemi”, Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 11(1), 52-67.
- Genç, Reşat, (1997) Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası, Seri. IX, No. 147, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Gölpınarlı, Abdülbâki, (1985) 100 Soruda Tasavvuf, 2. Baskı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- Göyünç, Nejat, (2000) “XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Hekimbaşılık ve Hekimler Hakkında Bazı Yeni Tespitler”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 4: 1-6.
- Hattstein Markus; Delius, Peter, (2007) İslâm Sanatı ve Mimarisi, çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul: Literatür Yayınları.
- İbn Hişam, (2006) İslâm Tarihi, cilt IV, çev. Hasan Ege, İstanbul: Kahraman Yayınları.
- Kiremitçi, Ferdi, (2014) “Klasik Türk Edebiyatında Öğretici Eserler: Tanım, Tasnif, Örnek Metin”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 54, 313-352.
- Kuran, Timur, (2010) Mahkeme Kayıtları Işığında 17. Yüzyıl İstanbul’unda Sosyo-Ekonomik Yaşam, cilt 1, 1. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Küçüker, Paki, (2010) “Lûgât-ı Müşkilât-ı Eczâ’da Türkçe Bitki Adları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(11), 401-415.
- Livraga, A. Giorgio, (1996) TEB, çev. İnci Kut, 2. Baskı, Ankara: Yeni Yüksektepe KültürMore, Thomas, (2010) Utopia, çev. Vedat Günyol-Sabahattin Eyüboğlu, Mina Urgan, 1. Baskı, İstanbul: Kültür Yayınları.
- Morris, Desmond, (1999) Koruyucu Tılsımlar Uğurlar, Muskalar, Nazarlıklar, çev. Mehmet Harmancı, İstanbul: İnkılâp Yayınları
- Murphey, Rhoads, (1992) “Osmanlı Tıbbı ve Kültürlerüstü Karakteri (Onaltıncı Yüzyıldan Onsekizinci Yüzyıla)”, çev. Tuncay Zorlu, 263-292 [orijinali için bkz. “Ottoman Medicine andTransculturalism from The Sixteenth Through The Eighteenth Century”, Bulletin History Medicine, LXVI:376-403].
- Ortaylı, İlber, (1981) “Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Okulları Üzerine Bazı Gözlemler”, Sosyoloji Dergisi, 14(3), 87-96.
- Örnek, Sedat Veyis, (1966) Sivas ve Çevrsinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançlarınve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki, Sayı.174, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yayınları.
- Örnek, Sedat Veyis, (1995) İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, 3. Baskı, İstanbul: GerçekParladır, Şebnem, (2011) “Ali Çelebi’nin Hümâyûnnâmesi: The British Library Add.15153”, Sanat Tarihi Dergisi, XX(1), 93-131.
- Roberts, JM (2015). Avrupa Tarihi, çev. Fethi Aytuna, İstanbul: İnkılâp Yayınları.Rice, Tamara Talbot, (1998) Bizans’ta Günlük Yaşam-Konstantinopolis Bizans’ın Mücevheri, çev. Bilgi Altınok, 1. Baskı, İstanbul: Göçebe Yayınları.
- Serttaş, Tayfun, (2007) “Modernizm Sürecinde Kültürel Bir Temsiliyet Aracı Olarak, İstanbul’da;Fotoğraf ve Azınlıklar”, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat ve Tasarım Ana Sanat Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
- Söylemez, M. Mahfuz, (2015) Cahiliye Araplarının Ulûhiyet Anlayışı, Ankara: Ankara OkuluŞengül, Enver, Nehir Ağırseven, (2012) “Sultan II. Bayezid Külliyesi Tıp Medresesi ve BuradaOkutulan Hekimliğe Ait Kitaplar”, Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 2(1), 15-20.
- Şeriati, Ali, (1980) İslâm Sosyolojisi Üzerine, çev. Kâmil Can, 2. Baskı, İstanbul: Düşünce Tanyu, Hikmet, (1978) Türklerin Dinî Tarihçesi, 1. Baskı, İstanbul: Türk Kültür Yayını.
- Topçu, Nurettin, (1997) Türkiye’nin Maârif Davası, 3. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Tunçdilek, Necdet, (1984) “Türkiye Köylerinin Yapısal Özelliklerine Toplu Bir Bakış”, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, Bülten, 1(1), 23-40.
- Tunçdilek, Necdet, (1953/54) “Eskişehir Bölgesi Yerleşme Tarihi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, XV: 189-208.
- Ülken, Hilmi Ziya, (1969) Bilim Felsefesi, 1. Baskı, İstanbul: Ülken Yayınları.
- Ünver, Ahmed Süheyl, (1952) Türkiye Gıda Hijyeni Tarihinde Fatih Devri Yemekleri, İstanbul: Kemal Matbaası.
- Ünver, Ahmed Süheyl, (1980) Yahya Kemâl’in Dünyası, 1. Baskı, İstanbul: Tarih ve KültürYelten, Muhammed, (2007) “Osmanlılar”, İslâm Ansiklopedisi, cilt.33, s.562-564, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Zeydân, Corcî, (2012) İslâm Uygarlıkları Tarihi, cilt 1, çev. Nejdet Gök, 3. Baskı, İstanbul: İletişim
