Author :
Abstract
Jeopolitik kavramı, devletlerin ulusal güçlerini ve dış politika davranışlarını, coğrafi konumları ve fiziksel çevre ile açıklayan bir yaklaşımdır. ABD'nin, 2003 yılında Irak'ı işgal etmesi sonrasında, Şiiler ülkenin yönetiminde başat güç haline gelmiş ve İran'ın izlediği dış politikayla birlikte "Şii Hilali" ve "Şii Jeopolitiği" kavramları dünya kamuoyunun gündemine oturmuştur. Bu kavram ile İran'ın, Şiiler üzerinden bir etki alanı oluşturma gayretinde olduğu, bunun da önemli miktarda Şii nüfus barındıran ülkelerde güvenlik kaygılarını arttırdığı ifade edilmektedir. Şiiler, İran, Azerbaycan, Bahreyn ve Irak'ta çoğunluğu oluştururken, Kuveyt, Yemen, Lübnan gibi ülkelerde önemli bir orana sahiptirler. Bu nüfus oranları dikkate alınarak ortaya konulan Şii Hilali ve Şii Jeopolitiği kavramları, bölgenin mezhepsel sistematiğini açıklamada yetersiz kalmaktadır. Başta Şiiler arasındaki farklı inanç özellikleri ve bunun siyasi yapıya yansımaları ile Arap-Fars çekişmesi gibi sebeplerden dolayı, Orta Doğu'da siyasi dengeyi değiştirecek bir Şii Jeopolitiğinden bahsetmek mümkün görülmemektedir.
Keywords
Abstract
The concept of geopolitics is an approach to explain states’ national power and foreign policy behaviour with their geographical position and physical environment. After the U.S. invasion of Iraq in 2003, Shiites became the dominant power in the country and the concepts of “Shiite Crescent” and “Shiite Geopolitics” became a current issue for the world public, with the foreign policy pursued by Iran. These concepts are used to mean that Iran endeavours to create a sphere of influence over Shiites and it increases security concerns in countries with a significant Shiite population. While Shiites comprise the majority in Iran, Azerbaijan, Bahrain and Iraq, they have a considerable population in countries like Kuwait, Yemen and Lebanon. The concepts of “Shiite Crescent” and “Shiite Geopolitics” set forth considering these population rates are not sufficient to explain the sectarian systematic of the region. Due to reasons such as differences in faith among Shiites and its reflection to the political structure as well as the Arab-Persian conflict, it does not seem possible to mention a Shiite geopolitics that will change the political balance in the Middle East.
Keywords
- Atacan, F. (2004). "Küçük Ülke Büyük Sorunlar: Lübnan". Atacan, F. (Editör). Değişen Toplumlar
- Atacan, F. (2004). "Küçük Ülke Büyük Sorunlar: Lübnan". Atacan, F. (Editör). Değişen Toplumlar Değişmeyen Siyaset: Ortadoğu. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
- Ayhan, V. (2010, Şubat). "Yemen Sorunu ve Suudi Arabistan'a Etkisi: Selefi-Şii Gerginliğinin Çatışmaya Dönüşmesi Olasılığı". Ortadoğu Analiz, Cilt:2, Sayı:14.
- Bengio, O. (1996, İlkbahar). "Irak'ın Toprak Bütünlüğü Tehdit Altında". Avrasya Dosyası, Cilt:3, Sayı:1.
- Brzezinski, Z. (2010). Büyük Satranç Tahtası. (4. Baskı). (Çev. Yelda Türedi). İstanbul: İnkılâp Kitabevi. (Eserin orijinali 1997 yılında yayımlanmıştır.).
- Cleveland, W.L. (2008). Modern Ortadoğu Tarihi. (Çev. M. Harmancı). İstanbul: Agora Kitaplığı. (Eserin orijinali 2004 yılında yayımlandı.).
- Cole, J. (2003, Autumn). "The United States and the Shi'ite Religious Faction in Post Ba'thist Iraq". Middle East Journal, Vol:57, No:4.
- Cole, J. (2006, Ocak). "A Shiite Crescent? The Regional Impact of the Iraq War". Current History, Vol:105, No:693, 20-27.
- Cristiani, D. (2007, Eylül). "İran Dış Politikası'nda Afganistan'ın Rolü". Stratejik Analiz, Cilt:8, Sayı:89.
- Dam, N.,V. (2000). Suriye'de İktidar Mücadelesi: Esad ve Baas Partisi Yönetiminde Siyaset ve Toplum. (Çev. S. İdiz, A. F. Çalkıvik). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Farzam, R. (2018, 04 Haziran). Pragmatik İttifak: Tahran'ın Taliban'la Taktik İşbirliği. AnadoluAjansı. https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/pragmatist-ittifak-tahran-in-taliban-la-taktik- isbirligi/1165065 (Erişim Tarihi: 27.02.2018)
- Farzam, R., Türkoğlu, A. J. (2016, Aralık). "İran'ın Afgan Lejyonerleri: Fatimiyyun Tugayı." Ankara:İran Araştırmaları Merkezi (İRAM). https://iramcenter.org/iran-in-afgan-lejyonerleri-fatimiyyun- tugayi/ (Erişim Tarihi: 30.08.2018)
- Fığlalı, E.,R. (1996). Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri. (8. Baskı). İstanbul: Selçuk Yayınları.
- Fığlalı, E.,R. (2007). "Şiiliğin Ortaya Çıkışı ve İran'da Din-Siyaset İlişkisi". Avrasya Dosyası, Cilt:13, Sayı:3, 191-229.
- Gold, D. (2011). "Iran, Hizbullah, Hamas and the Global Jihad". Iran, Hizbullah, Hamas and theGlobal Jihad: A New Conflict Paradigm for the West (Editor: Daniel Dikar). Jerusalem: Jerusalem center For Public Affairs.
- Hasanov, A. (2012). Jeopolitik. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı, 42-76.
- http://orsam.org.tr/orsam/gencorsam/11482?dil=tr (Erişim Tarihi: 05.08.2018)
- http://www.aljazeera.com.tr/ulke-profili/ulke-profili-umman (Erişim Tarihi: 30.08.2018) http://zakhor-online.com/?attachment_id=7932 (Erişim Tarihi: 09.08.2018)
- https://www.milligazete.com.tr/makale/1241441/prof-dr-m-seyfettin-erol/turkiye-iran-iliskilerinde- gelecek-arayislari (Erişim Tarihi: 02.09.2018)
- https://www.monde-diplomatique.fr/cartes/asiecentralepeuples200111 (Erişim Tarihi: 31.08.2018)
- Humar, S. (2013). İslam Devrimi Sonrası Şii Hilali. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- International Crisis Group (ICG). (2005). "The Shiite Question in Saudi Arabia". Middle East Report. Riyad, Amman, Brüksel: International Crisis Group (ICG), Report No:45, 19.09.2005.
- İlhan, S. (2003). Jeopolitik Duyarlılık. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Karim, U. (2017, Kasım). "İran-Pakistan İlişkilerinin Son Durumu". Ankara: İran AraştırmalarıMerkezi (İRAM). https://www.iramcenter.org/iran-pakistan-iliskilerinin-son-durumu/ (Erişim Tarihi: 30.08.2018)
- Keskin, A. (2004, Mayıs). "Iraklı Şiilerin Siyasal Davranışlarının Sosyo-Politik Temelleri". Stratejik Analiz, Cilt:5, Sayı:49, 21-26.
- Keskin, A. (2007). "Şii Jeopolitiği ve İran". Avrasya Dosyası, Cilt:13, Sayı:3, 65-100.
- Keskin, A. (2007, Şubat). "Irak'ta ABD-İran Savaşı". Stratejik Analiz, Cilt:8, Sayı:82, 43-50.Keskin, A. (2008, Ağustos). "İran-Suriye İlişkileri". Stratejik Analiz, Cilt:9, Sayı:100, 30-36.
- Keskin, A. (2008, Mayıs). "Iraklı Şiilerin Siyasal Davranışlarına Genel Bir Bakış". Stratejik Analiz, Cilt:9, Sayı:97, 5-12.
- Köse, H., H. (2015, October). "Şii Grupların Irak Siyasetine Etkisi: 2003-2012 Dönemi". The Journal of Europe - Middle East Social Science Studies (JEMSOS), Volume:1, Issue:2, 53-89.
- Kuloğlu, A. (2002, Kış). "Değişen Küresel Jeopolitikte Türkiye". Avrasya Dosyası, Cilt:8, Sayı:4, 5-Marashi, İ. (2007). "Şii Hilali Mitini İnşa Etmek: İran Devrimi'nden 2003 Irak Savaşı'na". Avrasya Dosyası, Cilt:13, Sayı:3, 7-36.
- Muratlı Bezirgân, İ. (2012). ABD ve Irak Şiileri Arasındaki İlişkiler: 2003-2010 Dönemi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Nakash, Y. (2003, July, Autumn). "The Shi'ites and the Future of Iraq". Foreign Affairs, Vol:82, No:4, 17-26.
- Nasr, V. (2004, Yaz). "Regional Implications of Shi'a Revival in Iraq". The Washington Quarterly, Vol:27, No:3, 7-21.
- Nasr, V. (2006). The Shia Revival: How Conflicts within Islam Will Shape the Future. New York: W. W. Norton Company.
- Nasr, V. (2006, Temmuz-Ağustos). "When the Shiites Rise". Foreign Affairs, Vol:85, No:11, 58-74.Obaid, N. (2006). Stepping Into Iraq. Washington Post (29.11.2006). http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/11/28/AR2006112801277.html
- (Erişim Tarihi: 05.08.2018)
- Özbay, M.A. (2010). İran'ın Şii Hilali Projesi İddiası. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Rubin, B. (2002, Kış). "Jeopolitk ve Ortadoğu". Avrasya Dosyası, Cilt:8, Sayı:4, 40-50. Rubin, B. (2007). The Truth About Syria. New York: Palgrave Macmillan.
- Salihi, E. (2011, Bahar). "Ortadoğu'da Oluşan Yeni Dengeler ve "Şii Hilali" Söylemi". Bilge Strateji, Cilt:2, Sayı:4, 183-202.
- Sandıklı, A., Salihi, E. (2011, Ağustos). "İran, Şii Hilali ve Arap Baharı". İstanbul: Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM), Rapor No:35.
- Sertel, S., Kurtuluş, Ş., Sanyürek, M.B. (2018, Nisan). “Irak Halkının İngiliz İşgaline Karşı 1919-1920 Yıllarındaki Direnişinin İrade-i Milliye ve Hâkimiyet-i Milliye Gazetelerine Yansıması”. The Journal Of Academic Social Science (ASOS Journal), Yıl:6, S:68, 29-38.
- Sever, A. (2004). "Bağımsızlıktan Bugüne Suriye". Atacan, F. (Editör). Değişen Toplumlar Değişmeyen Siyaset: Ortadoğu. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 194-208.
- Sinkaya, B. (2007). "Şii Ekseni Tartışmaları ve İran". Avrasya Dosyası, Cilt:13, Sayı:3, 37-63.
- Sönmezoğlu, F. (2017). Uluslararası İlişkiler Sözlüğü. (Editör: Özdağ, H.H.O.; Hazırlayanlar: Arıboğan, Ü., Ayman, G., Dedeoğlu, B.). İstanbul: Der Yayınları, 320-321.
- Şahin, M. (2006). "Şii Jeopolitiği: İran İçin Fırsatlar ve Engeller". Akademik Orta Doğu, Cilt:1, Sayı:1, 38-54.
- Şükür, S. (2003, Temmuz). "Irak'ta Şii Faktörü". Stratejik Analiz, Cilt:4, Sayı:39, 31-46.
- Topaloğlu, F. (2010). Şia'nın Oluşumunda İran Kültürünün Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
- Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM). (2013). İslam Ansiklopedisi (Cilt: 43). İstanbul: İSAM, 406-412.
- Wright, R., Baker, P. (2004). Iraq, Jordan See Threat To Election From Iran: Leaders Warn AgainstForming Religious State. Washington Post (08.12.2018). http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A43980-2004Dec7.html ve http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A43980-
