Author :
Abstract
Halılar, dokuyucusuna veya bulunduğu yöreye göre birer anlam taşımaktadır. Halılar da kullanılan renk ve motifler dokuyucunun iç dünyasını da yansıtmaktadır. Zamanla renk ve motiflerin kabulü ile birer kültür unsuru olarak sanat alanında yerini almaktadır. Dirican halılarının kendine has veya Anadolu’daki halı sanatı ile olan ortak yönlerine bakılarak ulaşılan mevcut halıları şekliyle incelendi. Dirican halılarının özelliklerini ortaya koymak ve bunları günümüze aktarmak halı sanatının devamı açısından önem arz etmektedir. Fırat boylarında, Tohma ve Kuruçay havzalarında yaşayan aşiret Yama Dağı’nı yayla olarak günümüzde de kullanmaktadır. Yaylak alanlarına yakın yerlere zamanla yerleşerek kurdukları köylerle yaşamlarını sürdürmektedir. Cirit, tura ve sinsini gibi kültürel yönü olan oyunları düğünlerinde oynamaktadır. Çalışma konusu Malatya’da özellikle Yazıhan ilçesi Dirican aşireti halılarını araştırmaktır. Aşiret eski göçerliğinden zamanla uzaklaşarak yerleşik hayatla birlikte halı dokuma işlevinin gerek mekân gerekse zaman açısında sonlandırdı. Halı dokuma tezgâhlarını kullanmış olanların günümüzde bu işlevi yerine getirememelerinin çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Halı dokuma işi sabır ve çaba gerektiren emeği çok olan bir sanattır. Diğer yandan halı dokuma malzemelerini hazırlamak ve tezgâhını kurmak bir hayli meşakkatli bir işti. Dirican aşireti ve halıcılık tarihi hakkında imkânlar dâhilinde bilgilere de yer verildi. Malatya Yazıhan ilçesinin bazı köylerinde yaşamakta olan aşiret mensuplarının evlerinde sergiledikleri halıları çalışma sahamız arasında yer aldı.
Keywords
Abstract
Carpets have a meaning according to the weaver or the region where they are located. The colors and motifs used in the carpets also reflect the inner world of the weaver. With the acceptance of colors and motifs over time, it takes its place in the field of art as a cultural element. The existing carpets, which were found by looking at the specific aspects of Dirican carpets or their common aspects with the Anatolian carpet art, were examined in their form. It is important to reveal the characteristics of Dirican carpets and transfer them to the present day in terms of the continuation of the carpet art. The tribe living in the Euphrates, Tohma and Kuruçay basins still use Yama Mountain as a plateau today. Over time, they settle in places close to the plateau areas and continue their lives with the villages they established. They play cultural games such as javelin, tura and sinsini at their weddings. The subject of this study is to examine the carpets of Dirican tribe, especially in Yazihan district, in Malatya. They ended the tradition of carpet weaving with the departure from the tribal nomadic culture in time and the settlement. There are various reasons why those who have used carpet weaving looms cannot fulfill this function today. Carpet weaving is an art that requires patience and effort. On the other hand, preparing carpet weaving materials and setting up the loom is a very difficult task. Literature information about the Dirican tribe and the history of carpet weaving was also included. The carpets exhibited in their homes by tribal members living in some villages of Malatya Yazihan district were among our field of study.
Keywords
- Akın, F. (2020). “Tanzimat Döneminde Anadolu’da Konar-Göçer Aşiretler (1839-1876)”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Alantar, H. (2006). Bir Kültürün Dokunuşu, Sentez, İstanbul.
- Aslanapa, O. (1987). “Türk Halı Sanatı”, Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 3 (7): 99-109.Ankara.
- Aytaç, Ç. (1997). El Dokumacılığı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
- Baykara, T. (1990). Anadolu’nun Selçuklular Devrindeki Sosyal ve İktisadi Tarihi Üzerinde Araştırmalar, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir.
- Bozkurt. N. (1997). ”Halı”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi,(15): 251-262,İstanbul.
- Deniz, B. (2002). “Orta Asya Türk Halı ve Düz Dokuma Yaygıları”, Türkler,(4) Yeni Türkiye Yayınları: 198-207,Ankara.
- Deniz, B. (2005). ”Anadolu Türk Halı Sanatının Kaynakları”, Sanat Tarihi Dergisi 14(1): 79-103. Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı, Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları, İstanbul.
- Doktor, F. (1334), Kürdler Tarihi ve İctimai Tedkikat, Kitabhane-i Sudi, Matbaa-i Orhaniye, İstanbul.Erbek, M. (2002). Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Gordlevski, V. (1988). Anadolu Selçuklu Devleti, (Çev. : Azer Yaran ), Onur
- Göğebakan, G. (2002). XVI. Yüzyılda Malatya Kazası (1516-1560), Malatya Belediyesi Kültür Yayınları, Malatya.
- Görgünay, N. (1977). “Halıcılığın Kökeni ve Türk Halıcılığının Tarihçesi”, Erzurum Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Ziraat Dergisi, 8 (1): 159-175.
- Gündüz, T. (2002), ” Konar Göçer”, Diyanet İslam Ansiklopedisi , (26): 161-163 Ankara. Halaçoğlu, Y. (1991). ”Aşiret”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, (4): 9, İstanbul.
- Halaçoğlu, Y. (1997). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve aşiretlerin Yerleştirilmesi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
- Halaçoğlu, Y. (2009). Türkiye’nin Sosyal ve Kültürel Tarihi Projesi, Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650), (II)Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Işık, A. (1988). Malatya 1830-1919, Kurtiş Matbaacılık, İstanbul.
- Karademir, F. Gümüş, N. İlhan, Z.& Korkut, A. (2014). Kürtçe-Türkçe Sözlük, Türk Dil KurumuKaragöz, M. (2003). XVII. ve XVIII. Asırlarda Malatya (Kazası)-(1650-1750) Fiziki, İdari, Sosyal ve İktisadi Tarihi, Karizma Yayınları, İstanbul.
- Kutlu, M. (1992). “Yaşayan Bir Atlı -Kültür Geleneği: Anadolu Göçer Kültürü”, Milli Folklor Dergisi, 14: 16-22.
- Malatya Motifi Yöresel El Sanatlarımız, (1992), (Malatya Yöresel Sanatları Yarışma Sergisi Temmuz 1992), Malatya Valiliği- Vakıfbank, Ankara.
- Örnekleriyle Türkçe Sözlük I, (1995), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- Orhonlu, C. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayınevi, İstanbul. Ortaylı, İ. (2010). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara.
- Ögel, B. (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş 3,Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- Özbel, K.(1949). Kılavuz Kitapları XXIII El Sanatları XII, Anadolu Tefriş Halıları CHP Halkevleri BürosuÖzkılınç, A. Coşkun, A. Ergün, G. Karazeybek, M. Sivridağ, A. & Yüzbaşıoglu, M. (1997). 387 NumaralıMuhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530), II, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
- Rasonyi, L. (1971). “Türklerde Halıcılık Terimleri ve Halıcılığın Menşei”, Türk Kültürü, 103: 614-627.
- Sezen, T. ( 2017). Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
- Sümer, F. (1985). “Anadolu’daki Türk halıcılık Tarihine Dair En Eski Bilgiler”, Türk Dünyası Araştırmaları, 32: 44-51.
- Sümer, F. (1999). Tarihleri-Boy Teşkilatı Destanları Oğuzlar (Türkmenler), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.
- Şahin, İ. (2006). “Nahiye”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, ( 32): 306-308 İstanbul.
- Şerafeddin Han. (2009). Şerefname Kürt Ulusunun Tarihi Etnografya ve Coğrafya Girişi, I.(Çev. : Celal Kabadayı, Rıza Katı),Yaba Yayınları, İstanbul.
- Tanoğlu, A. (1954). İskân Coğrafyası Esas Fikirler Problemler ve Metod, Türkiyat Mecmuası (11):1-32, İstanbul.
- Türkay, C. (2005). Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı imparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İşaret Yayınları, İstanbul.
- Turan, O. (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk – İslam Medeniyeti, Tura n Neşriyat Yurdu, İstanbul. Yetkin, Ş. (1991). Türk Halı Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
- Yinanç, R. & Elibüyük, M. (1983). Kanuni Devri Malatya Tahrir Defteri (1560), Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara.
