Author :
Abstract
Çağdaş/Batılı ekonomik sistemlerin teşvik ettiği veya dayattığı tüketim anlayışının dünya üzerindeki tüm insanları az-çok etkisi altına aldığı ve yönlendirdiği muhakkaktır. Özellikle bu ekonomik sistemlerin uygulandığı toplumlarda kaynakların (malın, servetin) kullanımı hususunda, tarihin hiçbir döneminde, günümüzde olduğundan daha fazla ölçüsüz davranıldığı ve israf yapıldığı söylenemez. Bu durum, maalesef, Batılı ekonomik sistemlerden etkilenen İslâm toplumlarında da gözlemlenmektedir. O kadar ki, Müslümanların haram-helâl hassasiyeti oldukça zayıflamıştır. Kur’ân ve Sünnet merkezli deliller ve bilgiler ışığında, iktisadî anlamda “Müslüman insan (İslâm adamı)” kimdir, nasıl davranmalıdır? sorusu üzerine odaklanan bu çalışmada öncelikle “İslâm adamı” ile “iktisat adamı” kavramları ele alınmış ve aralarındaki farklar, ait oldukları ekonomik sistemlerin gaye ve ilkeleri/değerleri üzerinden ortaya konulmaya çalışılmıştır. Müslüman insanın tüketim olgusuna yaklaşımının incelendiği kısımda ise, “tüketim kavramı” ve “Müslümanın tüketim anlayışı” üzerinden bir “Müslüman tüketici” profili/modeli çizilmiş ve ardından da Müslüman tüketicinin nasıl davranması gerektiğini belirleyen, onu Batılı ekonomik sistemlerdeki tüketici profilinden farklı kılan normatif ve ekonomi ötesi kurallara yer verilmiştir. Müslüman insanın felâhı konusunun irdelendiği son kısımda, ilk olarak, felâh kavramının dünyevî ve uhrevî anlamlarına/boyutlarına ve dolayısıyla felâhın her iki dünyayı elde etme çabası olduğuna temas edilmiştir. Bu maksatla, Müslüman insanın felâhını sağlayan ve aynı zamanda İslâm toplumunun (başkalarının) felâhına yönelik olan “zekât”, “karz”, “infâk” ve “fâiz yememe” gibi temel yükümlülükler bağlamında tüketici davranışlarına yer verilmek suretiyle çalışma tamamlanmıştır.
Keywords
Abstract
It is obvious that the consuming approach promoted or imposed by Modern/western economic systems more or less affects and directs the people globally. We can claim that today is the most unmeasured and wasted period of the history in terms of resources (goods, treasury) especially in the communities where such economic system is implemented. Unfortunately, this case is also observed in Islam communities which are affected by Western economic systems so that sensibility of Muslims on unlawful and lawful concepts decreased considerably.
In consideration of Qur’an and Sunnah-based evidences, the present study focuses on the question, “Who is Muslim (Islam man), how should he behave?” and the concepts “Islam man” and “economy man” were discussed by revealing the differences between them, the purpose and principles/values of their economic systems. In the part where approach of a Muslim on consumption concept, a “Muslim consumer” profile was imagined over “concept of consumption” and “consumption approach of a Muslim”; and then normative and beyond-economy rules that determine behaviours of a Muslim consumer and differ him from Western economic systems. The last part reviewing the liberation of a Muslim addressed material and moral meanings/dimensions of the liberation concept and it is thereby specified that liberation is the effort to achieve both worlds. For this purpose, the study was completed to include consumer behaviours depending on basic obligations such as “zakat”, “loan”, “grant” and “avoiding interest”.
Keywords
- Ahmed, Mahmud. İslâm İktisâdı (Mukayeseli Bir Tedkik). Çev. Yusuf Ziya Kavakcı. İstanbul: Cağaloğlu Yayınevi, 1975.
- ‘Ammâre, Muhammed. Kâmûsu’l-Mustalahâti’l-İktisdâdiyye fi’l-Hadâreti’l-İslâmiyye. 1. Baskı. Beyrût-Kahire: Daru’ş-Şurûk, 1413/1993.
- Arslan, Hüseyin. İslâm’da Tüketici Hakları. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
- ______ . “İslâm’da Tüketici”. İktisat ve Din içinde (237-248). Hazl. Mustafa Özel. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
- Ayverdi, İlhan-Topaloğlu, Ahmet. Kubbealtı Lugatı-Türkçe Sözlük. 1. Baskı. İstanbul: Kubbealtı İktisadi İşletmesi, 2007.
- Barbarosoğlu, Fatma. Moda ve Zihniyet. 6. Baskı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
- Bebek, Adil. “Felâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 300-301. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
- Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. by: Bilmen Yayınevits.Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: Dâru Sahnûn ve ÇağrıYayınları, 1413/1992.Canan, İbrahim. Hadis Ansiklopedisi Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi. 4. Baskı. 18 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 2009.
- Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. “Serefe”. es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye. Thk.Emîl Bedî‘ Ya‘kûb-Muhammed Nebîl Tarîfî. 1. Baskı. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1420/1999.
- Curcânî, Alî b. Muhammed eş-Şerîf. Kitâbu’t-Ta‘rîfât. Beyrût: Mektebetu Lubnân, 1985.
- Elbânî, Ebû Abdurrahmân Muhammed Nâsıruddîn. Silsiletu’l-Ehâdîsi’s-Sahîha. 1. Baskı. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetu’l-Me‘ârif, 1-5.ciltler: 1415/1995 - 6.cilt: 1416/1996 - 7.cilt: 1422/2002.
- Erkal, Mehmet. Zekât -Bilgi ve Uygulama-. 2. Baskı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2008.
- Gürsoy, A. Tahir. Giyim Kültürü ve Moda. Ed. Nurten Erk Tosuner. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Tekstil Sanayii İşverenleri Sendikası, 2010.
- Hâkim, Muhammed b. Abdillâh en-Nîsâbûrî. Mustedreku’l-Hâkim (Zehebî’nin Telhîs üzerine yaptığıTa‘lîkât ile birlikte). Thk. Mustafâ Abdulkâdir ‘Atâ.1. Baskı. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1411/1990.
- Hammâd, Nezih. İktisadî Fıkıh Terimleri. Çev. Recep Ulusoy. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
- Heysemî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Alî b. Ebî Bekr b. Suleymân. Mecma‘u’z-Zevâid ve Menba‘u’l- Fevâid. Thk. Husâmuddîn el-Kudsî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Kudsî, 1414/1994.
- İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sunenu İbni Mâce. 2 Cilt. İstanbul: DâruSahnûn ve Çağrı Yayınları, 1413/1992.İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem. “Serefe”. Lisânu’l-Arab. 18 Cilt. Beyrût: Dâru Sadr, ts.
- Kahf, Munzir. “İslam Toplumunda Tüketici Davranışı Teorisine Bir Katkı”. İslâm İktisadı Araştırmaları-I. Çev. Hüner Şencan. 1. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1988.
- Kalleg, Cengiz. “İsraf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 178-180. Ankara: TDVKarakoç, Sezai. İslâm Toplumunun Ekonomik Strüktürü. 16. Baskı. İstanbul: Diriliş Yayınları, 2017. Karaman, Hayreddin. Ana Hatlarıyla İslâm Hukuku 3. İstanbul: Ensar Neşriyat. 1996.
- Khan, Muhammad Akram. İslam İktisadına Giriş. Çev. Gökhan Umut. 1. Baskı. İstanbul: İktisatMannan, M. A. İslam Ekonomisi Teori ve Pratik. Çev. Bahri Zengin-Tevfik Ömeroğlu. 3. Baskı. İstanbul: Fikir Yayınları, 1976.
- Mevdudî, Ebû’l-A‘lâ. İslâm’da İktisat Nizamı. Çev. Tüzün Demirer. Ankara: Hilal Yayınları, 1966.Muslim, Ebu’l-Huseyn b. el-Haccâc. Sahîhu Muslim. 3 Cilt. İstanbul: Dâru Sahnûn ve ÇağrıMübârek, Muhammed. İslâm İktisat Nizamı (Esasları ve Genel Kaideleri). Çev. Hüsâmettin Cemal. İstanbul: Çığır Yayınları, 1978.
- Münâvî, Zeynuddîn Abdurraûf. et-Teysîr bi Şerhi’l-Câmi‘i’s-Sağîr. 3. Baskı. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetu’l-İmâmi’ş-Şâfiî, 1408/1988.
- Nebhânî, Takiyuddin. İslâmî İktisat Nizamı. Terc. Cuma Canpolat. 1. Baskı. Ankara: Köklü Değişim Yayıncılık, 2008.
- Nursi, Bediuzzaman Said. Asâ-yı Mûsa. İstanbul: Sözler Yayınevi, 1995. ______ . Küçük Sözler. İstanbul: Sözler Neşriyat 2012.
- ______ . Ramazan İktisat-Şükür Risaleleri. İstanbul: Envar Neşriyat, 2000. ______ . Sözler. İstanbul: Söz Matbaacılık Yayıncılık, 2012.
- ______ . Tarihçe-i Hayat. İstanbul: Söz Matbaacılık Yayıncılık, 2011.
- Özyıldırım, Işıl İnce. “Reklam Diline Dilbilimsel Bir Bakış”. Reklamın Toplumsal Yansımaları ve Yeni Reklam Biçimleri. Derl. Şahide Yavuz. 1. Baskı. Ankara: Ütopya Yayınları, 2009.
- Sancaklı, Saffet. Asrın Âfeti İsraf. 1. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
- Serahsî, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. İslâm İktisadında Helâl Kazanç (Şerhu’l-Kesb). Takdim ve Tercüme: Mustafa Baktır. İstanbul: Seha Neşriyat, 1993.
- Suyûtî, Celâluddîn b. Ebî Bekr. el-Câmi‘u’s-Sağîr fî Ehâdîsi’l-Beşîri’n-Nezîr. 4. Baskı. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2008.
- Tabakoğlu, Ahmet. İslâm ve Ekonomik Hayat. 2. Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları,______. “Giriş”. İslâm İktisadı Araştırmaları-I içinde (9-18). 1. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, TDK Büyük Türkçe Sözlük. 10. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2005.
- Tekdoğan, Ömer Faruk - Eraslan, Mehmet Tarık. “Sosyal Yardımlar İnsanların Çalışma İstekleriniNasıl Etkilemektedir: İslamî Çerçevede Bir Sosyal Yardım Yapısı Geliştirmek”. Çev. Zeynep Özbek.İslam İktisadında Sosyal Adalet. Ed. Lütfi Sunar, Firdevs Bulut. 169-195. İstanbul: İktisat Yayınları,Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre İbn Mûsa. Sunenu’t-Tirmizî. 5 Cilt. İstanbul: Dâru Topbaş, Osman Nuri. Müslümanın Para ile İmtihanı. İstanbul: Erkam Yayınları, 2012.
- Vehbi, Mehmed. Büyük Kur’ân Tefsiri (Hulâsâtu’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân). 4. Baskı. 16 Cilt. İstanbul: Üç Dal Neşriyat, 1966.
- Vezâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûn’l-İslâmiyye. “İsrâf”. el-Mevsu‘atu’l-Fıkhiyye. 2. Baskı. 4: 176-194. Kuveyt: y.y., 1406/1986.
- Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10. Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım Zaim, Sabahattin. İnsan-İslâm ve Ekonomi. İstanbul: Yeni Asya Yayınları, 1992.
- _____. Türkiye’nin Yirminci Yüzyılı (Toplum/İktisat/Siyaset). 2. Baskı. 3 Cilt. İstanbul: İşaretZerka, Enes. “İslâm İktisadı: İnsan Refahına Bir Yaklaşım”. İslâm İktisadı Araştırmaları-I içinde (19- 36). Çev. Ahmet Tabakoğlu. 1. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1988.
