Author :
Abstract
Faiz meselesi, modern çağda toplumların ve bireylerin karşı karşıya kaldığı en ciddi sorunlardan biri olarak kabul edilmektedir. Zira, faizle ilgili meselelerin ekonomik, toplumsal ve bireysel boyutlardaki zararları oldukça büyüktür ve bu durum, bireyler ve devletlerin mali yüklerini artırarak onların güçsüzleşmesine yol açmaktadır. Faiz, finansal krediler üzerinde dayatılan bir ek ücret olarak tanımlanır ve bu uygulama, ihtiyaç sahiplerinin sömürülmesi ve gerçek bir emek sarf etmeden kolay kazanç sağlanması temeline dayanır. Faiz iki türe ayrılır: Ribe'l-fadl, (fazlalık faizi) ve Ribe'n-nesîe, (ertelenen, veresiye faizi). İslam, faizin zararlarının adalet, eşitlik ve merhamet gibi İslami değerlerle çeliştiği ve sömürü ile sınıfsal ayrımcılığa yol açtığı gerekçesiyle ondan sakınılmasını istemiştir. Bu bağlamda, sorunun İslam hukuku ilkelerine dayalı çözümlerle engellenmesini önererek bireyleri haramlardan uzak tutmayı amaçlamıştır.
Bu araştırmada, faizin dinî, toplumsal, ekonomik ve ahlaki boyutları kapsamlı bir şekilde ele alınarak, İslam’ın faize dair bakış açısı ve faizin zararları detaylı olarak analiz edilmiştir. Faizin bireyler ve toplumlar üzerindeki olumsuz etkileri derinlemesine incelenmiş ve bu zararların dinî perspektiften nasıl değerlendirildiği ortaya konulmuştur. İslam hukukuna göre faizin yerine geçebilecek uygun çözümler ve alternatifler sunulmuş; zekât, mudarabe, murabaha ve karz-ı hasen gibi yöntemler önerilmiştir. Ayrıca, bireylerin ihtiyaçlarını zarar vermeden karşılamak amacıyla İslami bankacılık kurumlarının desteklenmesi gerektiği vurgulanmıştır. İslam, faizin tehlikesini ilk dönemlerden itibaren fark etmiş ve bunun malın bereketini ortadan kaldırdığını ifade etmiştir. Kur’an’da faiz, bir anda yasaklanmamış; aksine bu yasaklama aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir. Bu aşamalı yaklaşım, cahiliye toplumundaki yaygın sosyal hastalıkları tedavi etmek amacıyla İslam hukukunun izlediği yöntemlerin bir parçasıdır. İslam, faize karışan tüm tarafları lanetlemiş ve onların ağır bir hesapla karşılaşacaklarını bildirmiştir. Ayrıca, faizi İslam’ın büyük günahları arasında sayarak, bireyleri ve toplumu bu tuzağa düşmekten korumayı amaçlamıştır.
Keywords
Abstract
تعَدُّ مسألة الربا من أخطر القضايا التي تواجه المجتمعات والأفراد في العصر الحديث، نظرًا لما يترتب عليها من آثار ضارة، حيث تتسبب بإثقال كاهل الأفراد والدول بأعباء مادية تضعف قوتها.
ويعرّف الربا على أنه الفائدة التي تُفرض على القروض المالية، ويكون أساسها استغلال المحتاجين وتحقيق المكاسب السهلة من دون جهد حقيقي، وينقسم الربا إلى نوعين: ربا الفضل وربا النسيئة، وقد نهى الإسلام عنه لما له من آثار سلبية تتناقض مع قيم العدالة والمساواة والرحمة، ونعزز الاستغلال والانقسام الطبقي. وقد قدم الإسلام حلولا تتوافق مع مبادئ الشريعة، وتمنع من الوقوع في المحرمات. وإن هذا البحث يستعرض قضية الربا من مختلف جوانبها، الدينية والاجتماعية والاقتصادية والأخلاقية، مرورا بتأصيلها الديني، وصولا إلى تحليل آثارها وأضرارها، وختاما بتقديم أفضل الحلول والبدائل الشرعية لمواجهة هذه المسألة الخطيرة كالزكاة، والمضاربة، والمرابحة، والقرض الحسن، وشجع المؤسسات المصرفية الإسلامية التي تلبي حاجات الأفراد دون الإضرار بهم واستغلال حاجاتهم، فقد أدرك الإسلام منذ بزوغ فجره خطورة الربا، ووصفه بأنه يمحق البركة من المال، ولم يحرم القرآن الربا دفعة واحدة بل كان ذلك على مراحل، وهذا من منهج الشريعة الإسلامية التي تتدرج في علاج الأمراض الاجتماعية التي كانت منتشرة في المجتمع منذ الجاهلية. وقد لعن الإسلام كل الأطراف المشاركة في الربا، وأكد أن لهم حسابا عسيرا، كما سعى الإسلام لحماية الفرد والمجتمع من الوقوع في فخ الربا الذي يعتبر من كبائر الذنوب في الإسلام.
