Author :
Abstract
Türklerin İslâm dinini kabul etmesinden sonra bu dine ait sözcük, kavram ve terimlerin Türkler arasında hızla yayıldığı görülmektedir. Yeni mensup olunan dini hızlı bir şekilde öğrenme çabası bu sözcüklerin dile girmesinde ve dilde yerleşmesinde büyük bir etken olarak karşımıza çıkar. Dini terimler içinde en hızlı yayılan ve öğrenilen sözcüklerden birisi de “peygamber” sözcüğüdür. “Peygamber” sözcüğü ilk olarak tarihî Türk dillerinden Karahanlı Türkçesi’nde karşımıza çıkmaktadır. Sözcüğün ilk tespit edildiği metinler Karahanlı devleti döneminde kaleme alınmış olan Satır Arası Kur’an Tercümeleri’dir. Karahanlı Türkçesi metinlerinde ve bu dönemden sonra kaleme alınan diğer Türkçe metinlerde “peygamber” anlamına gelen değişik sözcüklere de rastlanmaktadır. Bu makalede Eski Türkçeden diğer tarihi ve günümüz Türk dillerine kadar “peygamber” anlamında kullanılmış sözcükler üzerinde duracak, bu sözcüklerin metinlerde hangi anlamlarda kullanıldıklarını, ilk önce hangi tarihî dönemde ortaya çıktıklarını, hangi metinlerde görüldüklerini, köken bakımından hangi sözcüklere dayandıklarını, etimolojik olarak nasıl bir gelişim gösterdiklerini incelemeye çalışacağız.
Keywords
Abstract
After the Turks accepted the religion of Islam, it is seen that the words, concepts and terms of this religion quickly spread. One of the most significant reason of be taken of these words is the effort of learning religion quickly. One such word is the word “prophet”. The world “prophet” is first encountered in the Qaraqhanid Turkic, which is one of the historical Turkic languages. The texts where the word was detected are the Interlinear Qur’an Translations which is written in the period of Qaraqhanids. We see different words meaning “prophet” in the Qaraqhanid Turkic texts and in the Turkic texts written out after that period. In this article, we will focus on the words that were used in the meaning of “prophet” from the old Turkic to the other historical Turkic languages and present Turkish languages, and will disclose in what meaning these words were use in the texts, in which historical era they emerged first, in which texts they appeared, their origins and etymological examinations.
Keywords
- ARAT, R. R. (1947). Kutadgu Bilig, I, Metin, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul.
- ARAT, R. R. (1947). Kutadgu Bilig, I, Metin, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul. ARAT, R. R. (1959). II, Tercüme, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- ARAT, R. R. (1979). III, İndeks, (yay. K. Eraslan, O. F.Sertkaya, N. Yüce), Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
- ATA, A. (1997). Kıṣaṣü’l-Enbiyā I Giriş-Metin-Tıpkıbasım, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. ATA, A. (1997). Kıṣaṣü’l-Enbiyā II Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- ATA, A. (2004). Karahanlı Türkçesi: Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası): Giriş- Metin- Notlar-Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- DANKOFF, R. [with James Kelly]. (1982-1985). Mahmud al-Kašγari, Compendium of the Turkic Dialects (Diwan Luγat at-Turk) I-III, Harvard University Press, Boston.
- CLAUSON, G. (1960). Muhammad Mahdî Xān, Sanglah a Persian Guide to the Turkish Language, London.
- CLAUSON, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-13th Century Turkish, Oxford. Derleme Sözlüğü I-XII. (1963-1982). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- DOERFER, G. (1965). Türkische und mongolische elemente im Neupersischen II, Franz Steiner Verlag, Wiesbaden.
- DOERFER, G., TEZCAN, S. (1980). Wörterbuch des Chaladsch, Budapest.
- ECKMANN, J. (1976). Middle Turkic Glosses of the Rylands Interlinear Koran Translation, Budapest.
- ECKMANN, J. (1984). Nehcü’l-Ferâdîs, II.Metin, (yay. Semih Tezcan, Hamza Zülfikar), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- ERBAY, F. (2011). Radloff’un Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Ay-Bil Yayınları, Konya.
- ERCİLASUN, A. B. vd. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Kültür Bakanlığı Yayınları,ERDAL, M. (1991). Old Turkic Word Formation. A Functional Approach to the Lexicon I-II, Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
- GABAİN, A. (1950). Alttürkische Grammatik, 2. bsk., Wiesbaden.
- GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- KARA, F. (2011). Muhammed Ya‘kûb-ı Çingî Zebân-ı Türkî (Kélür-nâme) İnceleme-Metin-Dizin, Fenomen Yayıncılık, Erzurum.
- NADALYAYEV, V. M. vd. Drevnetyurkskiy Slovar’, Institut Yazıkoznaniya. Akademiya Nauk SSSR, Leningrad, 1969.
- ÖLMEZ, M. (2013). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları, Metin- Çeviri-Sözlük, BilgeSu Yayınları, Ankara.
- PEKACAR, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- RÄSÄNEN, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki.
- SAĞOL, G. (1993). Old Turkish and Persian Inter-Linear Qur’an Translations II: An Inter-LinearTranslation of the Qur’an into Khawarazm Turkish, Introduction, Text, Glossary and Facsimile (Part I: Introduction and Text), Harvard University Press, Boston.
- XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesi ile Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklariyle Tarama Sözlüğü I-VIII. (1965-1977). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- TAŞ, İ. (2009). Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. TAYMAS, A. B. (1934). İbnü-Mühennâ Lûgati, İstanbul.
- TEKİN, T. (1993). Irk Bitig (The Book of Omens), Wiesbaden.
- TOPARLI, R. vd. (2011). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. Türkçe Sözlük. (2011). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Yeni Tarama Sözlüğü. (1983). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- YÜCE, N. (1993). Mukaddimetü’l-Edeb (Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
